રૂઢિપ્રયોગો અને કહેવતો

             અમે આ મટીરીયલ ધોરણ 5 થી ધોરણ 12ની ગુજરાતીને અને ગુજરાત ભાષાનિયામક કચેરી ગાંધીનગર દ્વારા બહાર પાડવામાં આવેલ “ ભાષા વિવેક ” નામની બૂકને ધ્યાનમાં રાખીને તૈયાર કરેલ છે, જે તમને ખુબજ ઉપયોગી થશે.

ભાષા વિવેક રૂઢિપ્રયોગો

1. અક્કલનું ઓથમીર                     :        બુદ્ધિ વિનાનું

2. અગસ્ત્યના વાયદા                     :        લાંબા સમયના વાયદા,પુરા ન થાય તેવા વાયદા

૩. અડધી રાતે                            :        ભારે અગવડને વખતે,કટોકટીની પળે

4. અન્નજળ ઊઠવું                         :        જીવવા જેવી સ્થિતિ ના હોવી

5. આકાશ તૂટી પડવું                     :        ઓચિંતી આપત્તિ આવવી

6. આંગળીથી નખ વેગળા                :        ભેદભાવ હોવો

7. ઉચાળા ભરવા                         :        ઘરવખરી લઇ પલાયન થઇ જાવું

8. ઊંધા પાટા બાંધવા                    :        અવળું સમજવું

9. ઓછું આવવું                           :        મન દુભાવું

10. કક્કો ખરો કરવો                      :        પોતાની વાત પરાણે કબુલ કરાવવી

11. કાચું સોનું                            :        અત્યંત ફળદાયી

12. કાન ઉઘાડવા                         :        સાચી સ્થિતિ જણાવી કે સમજાવવી

13. કાન ફૂંકવા                            :        ખોટું કહીને ચડાવવું

14. કાનનું કાચું                           :        ભરમાવે તેમ ભરમાય તેવું

15. કાંડા કાપી આપવા                   :        કબુલાત કરી આપવી,લખી આપવું

16. કૂવામાનું દેડકું                        :        સંકુચિત વિચારસરણી વાળું

17. કોણીએ ગોળ લગાડવો               :        પોતાનું કામ સાધવા લાલચ આપવી

18. ખબર લેવી                           :        ખુબ ઠપકો આપવો

19. ખાડામાં ઉતારવું                      :        નુકસાન કરવું

20. ખાતર પર દીવેલ                    :        નુકસાન માં વધુ નુકસાન

21. ગણેશ માંડવા                        :        આરંભ કરવો

22. ગરદન મારવી                       :        ભારે નુકસાન કરવું

૨૩. ગાલે તમાચો મારી મો લાલ કરવું   :        સુખી હોવાનો દેખાવ કરવો

24. ગોળના પાણીએ નહાવું               :        છેતરાવું

25. ઘાસ કાપવું                           :        નકામી મહેનત કરવી

26. ધોળીને પી જવું                      :        ગણકારવું નહિ

27. ચશમપોશી કરવી                    :        દીઠું અદીઠું કરવું

28. ચાર દિવસની ચાંદની                :        થોડા સમયનું સુખ

29. ચાલતી ગાડીએ ચડી જાવું            :        વધુમતિમાં જોડાઈ જવું 

30. ચીનનો શાહુકાર                      :        પાકો ગઠીયો

31. ચોટલી હાથમાં આવવી               :        દાવપેચમાં આવવું

32. ચૌદમુ રતન                          :        મારપીટ

૩૩. છક્કા છૂટી જવા                      :        અત્યંત ગભરાઈ જવું

34. છાણે વીંછી ચડાવવો                 :        ઉશ્કેરવું,ખોટું ઉત્તેજન આપવું,જાહેર થાય તેમ કરવું

35. છાતી ઠોકીને કહેવું                    :        હિંમતપૂર્વક-વિશ્વાસપૂર્વક કહેવું

36. જમીન પર પગના મુકવો            :        ખુબજ જડપથી ચાલવું,ગર્વથી બહેકી જવું

37. જળ મુકવું                            :        પ્રતિજ્ઞા લેવી

38. જીવ ઉંચો થવો                       :        ચિંતા થવી,ઉચાટ થવો

39. ટકાનું ત્રણ શેર                       :        તદ્દન સસ્તું

40. ટાઢા પાણીએ ખસ જવી              :        વગર મુશ્કેલીએ સંકટ જવું

41. ઠંડે પાણીએ નાહી નાખવું             :        આશા છોડી દેવી

42. ઠોકર વાગવી                         :        સાચું ભાન થાય તેવી મુશ્કેલી આવવી

43. ડંકો વગાડવો                         :        યશસ્વી કાર્ય કરી બતાવવું

44. તડકો છાયડો વેઠવો                  :        સુખદુઃખ સહન કરવા

45. તેલ કાઢવું                            :        થાકી જાય તેવી રીતે કામ લેવું

46. દાઢીમાં હાથ ઘાલવો                 :        ગરજ પૂર્વક મદદ માગવી,ખુશામત કરવી

47. દાંત ખાટા કરવા                      :        ત્રાસી જાય એટલે સુધી થકવીને ના ફાવવા દેવું

48. દાંતે તરણું લેવું                       :        લાચારી બતાવવી,હાર કબુલ કરવી,દીનાતાથી શરણે જવું

49. નાડ પકડવી                          :        ખરું કારણ જાણવું

50. પગ ઉપર ઉભા રહેવું                 :        પગભર થવું,આત્મનિર્ભર થવું

51. બારમો ચંદ્ર                           :        ભારે વિરોધ,શત્રુતા

52. મગજમાં ઊતરવું                     :        સમજાઈ જવું

53. રજનું ગજ કરવું                      :        વધારીને વાત કરવી

54. લોઢાના ચણા ચાવવા                :        મુશ્કેલ કાર્ય કરવું

55. વળે વળ ઉતારવો                    :        બંધબેસતી ગોઠવણી કરવી

56. સીસામાં ઉતારવું                     :        ભોળવીને ફસાવું

57. હાથ લાંબા હોવા                      :        સામર્થ્ય હોવું

ભાષા વિવેક કહેવતો

1. ઊજળું એટલું દૂધ નહિ                 :        બાહ્ય દેખાવાથી છેતરાવું નહિ

2. અણી ચુક્યો સો વરસ જીવે            :        એક વખત નિષ્ફળ કે આફતમાંથી ઉગરી જનાર     

                                                   સફળતાની પરંપરાનો લાભ મેળવે છે.

૩. એક પંથ દો કાજ                      :        એકજ વસ્તુથી ઘણા કામ થાય

4. એકડા વગરના મીંડા થવા             :        કિંમત વગરનું થવું

5. ઓળખાણ મોટી ખાણ છે               :        ઓળખાણ હમેશા લાભદાયી નીવડે છે

6. કામ કર્યા તેને કામણ કર્યા             :        કામ કરનાર સૌને પ્રિય લાગે

7. કાંકરે કાંકરે પાળ બંધાય               :        થોડું થોડું કરતા મોટું કામ પણ પાર પડે

8. કુમળું ઝાડ વાળીએ તેમ વળે          :        નાનપણમાં જેટલી સારી ટેવ પાડવી હોય તેટલી પડી

                                                   શકાય.

9. કોલસાની દલાલીમાં હાથ કાળા        :        દુર્જન સાથે કામ પડવાથી કલંક લાગે

10. ખાડો ખોદે તે પડે                     :        કોઈનું બુરું કરવા મથનાર પોતાનુજ ખરાબ થાય

11. ખાતર ઉપર દીવેલ                   :        ખર્ચ ઉપર વધુ ખર્ચ

12. ગરજ સરી એટલે વૈદ વેરી           :        સ્વાર્થ પૂરો થતા સંબધ ન રાખનારી વ્યક્તિ

13. ઘરકી મુરગી દાલ બરાબર            :        ઘરની વ્યક્તિની કોઈ કદર થતી નથી

14. ચોરનો ભાઈ ઘંટી ચોર               :        બને સરખા

15. છાશ લેવા જવું ને દોણી સંતાડવી    :        જે કામ માટે જઈએ તેનો નિર્દેશ પણ ન કરવો,

                                                   કામ કરવું અને તેની શરમ પણ રાખવી તે ઠીક નહિ

16. જાગ્યા ત્યાંથી સવાર                  :        દોષ સમજાય કે તરત છોડવો

17. જેવી દષ્ટિ તેવી શૃષ્ટિ                :        જેવા પોતે હોય તેવાજ બીજા લાગે

18.ઝાઝા હાથ રળિયામણા                :        વધારે માણસો હોય તો કામ જલદી અને સારું થાય

19. ઝાઝી કીડીઓ સાપને તાણે           :        ઓસા બળવાન પણ વધારે માણસો વધુ બલાવનાને ફાવે

20. ટકે શેર ભાજી,ટકે શેર ખાજા           :        સારું નરસું સૌ સરખા

21. ડુંગર દુરથી રળિયામણા              :        દુરથી બધુજ સરખું દેખાય,પૂરો પરિચય ના થાય ત્યાં

                                                   સુધી બધું સારું લાગે

22. ડૂબતો માણસ તરણું પકડે            :        હતાશ થયેલો માણસ ક્ષુલ્લકનો આધાર લે

૨૩. દોરડી બળે પણ વળ ના છોડે        :        પાયમાલ થઇ જાય તોય અકડાઈ ના છોડે

24. દુઃખનું ઓસડ દહાડા                  :        સમય પસાર થતા દુઃખની માત્રા ઘટતી જાય

25. ધીરજના ફળ મીઠા                   :        ધીરજ રાખવાથી અનેક લાભ થાય

26. ધોબીનો કુતરો ન ઘરનો ન ઘાટનો   :        બંને પક્ષને પ્રસન્ન રાખનાર નીષ્ફળ જાય છે.

27. નાચવું નહિ ત્યારે આગણું વાંકું       :        કામ ન કરવું હોય ત્યારે ખોટું બહાનું બતાવવું.

28. પહેલું સુખ તે જાતે નર્યા              :        તંદુરસ્તી એ પ્રથમ સુખ છે.

29. પાડાના વાંકે પખાલીને ડામ          :        એકને વાંકે બીજાને સજા

30. બળીયાના બે ભાગ                   :        બળવાન માણસ બળના કારણે હમેશા વધુ લઇ જાય.

31. બાર ભૈયા અને તેર ચૌકા             :        જૂથ નાનું પણ મતભેદ ઘણા.

32. ભાવતું હતુંને વૈદે કહ્યું                :        પોતાને ગમતું હોય અને હિતકારી તેજ કરવાનું કહે.

૩૩. ભણ્યો ભૂલે ને તારો ડુબે              :        સમર્થ વ્યક્તિ પણ થાપ ખાઈ જાય.

34. મારે તેની તલવાર                   :        સાધનોનો ઉપયોગ કરે તેનું સાધન ગણાય.

35. મીઠા ઝાડના મૂળ ના ખોદાય :        કોઈની ઉદારતાનો ગેરલાભ ના લેવાય.

36. મુખમાં રામને બગલમાં છરી          :        દેખાવે સારું પણ દિલથી કપટી.

37. રજનું ગજ કરવું                      :        નાની વાતને મોટું સ્વરૂપ આપવું.

38. રાત થોડીને વેશ ઝાઝા               :        સમય ઓછો ને કામ ઘણા.

39. લીલા વનમાં સુડા ઘણા              :        લાભ દેખાય ત્યાં ઘણા દોડી જાય.

40. લોભે લક્ષણ જાય                     :        લોભ કરવાથી નુકસાન જાય.

41. વખાણી ખીચડી દાંતે વળગે           :        ખુબ વખાણીએ એજ ખરાબ નીકળે.

42. વગ કરે પગ                         :        લાગવગથી કામ પાર પાડી શકાય

43. વાડ વિના વેલો ના ચડે              :        ઊંચું સ્થાન મેળવવા માટે કોઈ મોટી વ્યક્તિની ઓથ લેવી

                                                   પડે.

44. વાતનું વતેસર કરવું                 :        નાની વાતને મોટું સ્વરૂપ આપવું.

45. વાર્યા ના વળે તે હાર્યા વળે          :        સમજવાથી જે ન સમજે તે નિષ્ફળતા મળવાથી તે

                                                   આપમેળે ઠેકાણે આવી જાય.

46. વિનાશકાળે વિપરીત બુદ્ધિ            :        વિનાશ થવાનો હોય ત્યારે બુદ્ધિથી અવળું સુજે.

47. સબસે બડી ચૂપ                      :        શાંત રહેવાથી ફાયદો થાય.

48. સસ્તું ભાડુંને સિદ્ધપુરની જાત્રા         :        માર્યાદિત સાધનોથી સુંદર કામ કરવું.

49. સંગ તેવો રંગ                        :        જેવી સોબત તેવી અસર પડે.

50. સંપ ત્યાં જંપ                         :        સંપથી શાંતિ અને સુખ મળે.

51. સાચને નહિ આંચ                     :        સત્યનો સદા જય થાય.

52. સુથારનું મન બાવળિયે               :        સ્વાર્થમાં નજર હોવી.

53. હાથના કર્યા હૈયે વાગ્યા              :        જેવું કાર્ય કર્યું હોય તેવા ફળ મળે.

54. હીરાની પરખ ઝવેરી જ જાણે :        ગુણની કદર ગુણવાન જ કરી શકે.

55. હોઠ સાજા તો ઉત્તર સાજા            :        વાણી-શક્તિથી પણ ગમે તેનો ઉપાય થાય.

56. હૈયે તેવું હોઠે                         :        જેવા વિચાર હોય તેવા વાણીમાં ઉતર્યા વિના રહે નહિ.

57. હૈયું બાળવા કરતા હાથ બાળવા સારા :       પસ્તાવાનું થાય તેના કરતા વગર કહ્યે કામ કરી નાખવું

                                                   સારું.

 

Share on Google Plus

About Unknown

This is a short description in the author block about the author. You edit it by entering text in the "Biographical Info" field in the user admin panel.